Πυθαρούλης-Ζάνης (καθηγητές ΑΠΘ) στο Mynews.gr: Πού οφείλονται τα ακραία καιρικά φαινόμενα | mynews.gr

Σοκαρισμένοι και έντρομοι παρακολουθήσαμε το καταστροφικό πέρασμα των καιρικών φαινομένων στην Ελλάδα, κυρίως στην περιοχή της Θεσσαλίας.

Βιώσαμε πρωτόγνωρες καταστάσεις που είχαν ως αποτέλεσμα, δυστυχώς, να χαθούν άνθρωποι και να υποστούν ανυπολόγιστες ζημιές σπίτια, επιχειρήσεις αλλά και η ίδια η γη.

Προβληματισμένοι ακούμε και διαβάζουμε για την κλιματική αλλαγή και πόσο θα επηρεάσει τον κόσμο μας και το πως ζούμε.

Τι «δείχνουν» τα ακραία καιρικά φαινόμενα για τη χώρα μας και η αύξηση της θερμοκρασίας για επόμενα χρόνια;

• Ποιες μορφές ενέργειας πρέπει να ακολουθήσουμε για να είμαστε σε θέση να… ανασάνουμε λίγο πιο αισιόδοξα;

Με αφορμή την κακοκαιρία «Daniel» το mynews.gr ζήτησε τη βοήθεια των κ.κ. Ιωάννη Πυθαρούλη και Πρόδρομου Ζάνη, καθηγητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (εφεξής ΑΠΘ) προκειμένου με σαφή και επιστημονικό τρόπο να κατανοήσουμε τι συνέβη και να απαντηθούν ερωτήματα που μας απασχολούν όλους.

Συνέντευξη στον Χρήστο Νάσκα

Ο κύριος Ιωάννης Πυθαρούλης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής, Τομέας Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας στο Τμήμα Γεωλογίας ΑΠΘ, Διευθυντής του Εργαστηρίου Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας.

Ο κύριος Πρόδρομος Ζάνης είναι Καθηγητής, Τομέας Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας στο Τμήμα Γεωλογίας ΑΠΘ, Αντιπρόεδρος του Τμήματος Γεωλογίας, Κύριος συγγραφέας (Lead Author) της έκτης έκθεσης αξιολόγησης της Ομάδας Εργασίας Ι (WGI) της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC), Βασικό μέλος της Επιστημονικής Συμβουλευτικής Ομάδας για τα αντιδρώντα αέρια του προγράμματος της Παγκόσμιας Παρακολούθησης της Ατμόσφαιρας του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO).

Ο συνδυασμός παραγόντων για τα ακραία καιρικά φαινόμενα

• Τι ακριβώς συνέβη στη Θεσσαλία; Το ρωτάω αυτό για να γίνει κατανοητό και στον κόσμο. Που οφείλονται αυτού του είδους τα καιρικά φαινόμενα, πρωτόγνωρα για τη χώρα μας;

«Τα ακραία καιρικά φαινόμενα της κακοκαιρίας Daniel, που έπληξε την Ελλάδα και κυρίως τη Θεσσαλία από τις 4 έως τις 8 Σεπτεμβρίου 2023 οφείλονται σε ένα συνδυασμό παραγόντων:

α) Αρχικά υπήρχε η έλευση ενός χαμηλού, με ψυχρές αέριες μάζες, στην ανώτερη τροπόσφαιρα πάνω από την Ελλάδα και στη συνέχεια η γέννηση ενός βαρομετρικού χαμηλού στο νότιο Ιόνιο που κινήθηκε αργά προς τη Λιβύη.

β) Η επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας ήταν 24-26 0C σε μεγάλες περιοχές του Αιγαίου, ενώ στο Βορειοδυτικό Αιγαίο και στο Ιόνιο ξεπερνούσε τους 26 0C.

Αυτές οι θερμοκρασίες θάλασσας ήταν περίπου 1-2 0C θερμότερες από τις μέσες κλιματικές τιμές της περιόδου, ενώ τοπικά στο Βορειοδυτικό Αιγαίο και τη Μαύρη θάλασσα ήταν ακόμα θερμότερες από τη μέση τιμή.

Ο συνδυασμός των πολύ θερμών επιφανειακών θερμοκρασιών της θάλασσας με τις ψυχρές αέριες μάζες της ανώτερης τροπόσφαιρας, οδήγησε στην ύπαρξη έντονης αστάθειας, δηλαδή σε ευνοϊκές συνθήκες για έντονες καταιγίδες.

γ) Κοντά στην επιφάνεια υπήρχε ισχυρή ανατολική ροή από το Αιγαίο, που μετέφερε θερμές και υγρές θαλάσσιες αέριες μάζες προς την ανατολική ηπειρωτική χώρα, τροφοδοτώντας την καταιγιδοφόρο δράση.
Αυτή η ροή οφειλόταν στον συνδυασμό πολύ ισχυρών βορειοανατολικών ανέμων στο Βόρειο Αιγαίο, λόγω ενός αντικυκλώνα στην ανατολική Ευρώπη, με ανατολικούς-νοτιοανατολικούς ανέμους στο Κεντρικό και Νότιο Αιγαίο εξαιτίας του βαρομετρικού χαμηλού στο Νότιο Ιόνιο.

Συνεπώς, δημιουργήθηκε έντονη σύγκλιση στα ανατολικά ηπειρωτικά, κυρίως στη Θεσσαλία, που σε συνδυασμό με τους ορεινούς όγκους της περιοχής ευνόησε την ανάπτυξη και διατήρηση ισχυρών καταιγίδων με μεγάλα ποσά βροχής.

Στον σταθμό του meteo.gr/Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στη Ζαγορά Πηλίου μετρήθηκαν 1096.2 χιλιοστά βροχής σε 5 ημέρες (4-8 Σεπτεμβρίου), ενώ μόνο σε μία ημέρα, στις 5 Σεπτεμβρίου, έπεσαν 759.6 χιλιοστά.

Αυτή είναι μία ακραία τιμή, αν αναλογιστούμε ότι στον γειτονικό σταθμό της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας στο αεροδρόμιο της Νέας Αγχιάλου Μαγνησίας, κατά μέσο όρο πέφτουν 494.6 χιλιοστά καθ’ όλο το έτος.

Σημειώνουμε ότι ένα χιλιοστό βροχής αντιστοιχεί σε ένα τόνο νερού ανά στρέμμα. Πολύ μεγάλες τιμές βροχής καταγράφηκαν σε πολλούς σταθμούς της ανατολικής ηπειρωτικής Ελλάδας, κυρίως στη Θεσσαλία. Στον σταθμό του Τομέα Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας του Τμήματος Γεωλογίας ΑΠΘ, που είναι εγκατεστημένος στο Κέντρο Εκπαίδευσης Ορεινών Αγώνων Ολύμπου σε υψόμετρο 1725 μέτρων, μετρήθηκαν συνολικά 411 χιλιοστά στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου.

Εδώ πρέπει να αναφέρουμε πως ενώ στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει τον καλό καιρό και τη μεγάλης διάρκειας ηλιοφάνεια, δεν είναι ασυνήθιστη η εμφάνιση έντονων και επικίνδυνων μετεωρολογικών φαινομένων.

Σε αυτά τα φαινόμενα περιλαμβάνονται έντονα βαρομετρικά χαμηλά, ακόμα και μετεωρολογικές «βόμβες» και Μεσογειακοί Κυκλώνες, σίφωνες, καταιγίδες κ.α. που συνοδεύονται από έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες, χιονοπτώσεις, χαλάζι, ηλεκτρική δραστηριότητα και θυελλώδεις ανέμους.

Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε και τους καύσωνες που τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται πιο συχνά.

Παρότι η ένταση και η συχνότητα εμφάνισης των έντονων καιρικών φαινομένων δεν είναι η ίδια με άλλες χώρες, π.χ. τις Η.Π.Α., δεν πρέπει να καθησυχάζουμε καθώς συχνά κοστίζουν σε ζωές, χρήμα και καταστροφή υποδομών».

Τι δείχνουν για το μέλλον οι μελέτες, πόσο επηρεάζει η ανθρώπινη δραστηριότητα

• Οι μελέτες και τα στοιχεία που υπάρχουν τι δείχνουν για το μέλλον;

«Οι τάσεις θέρμανσης στη Μεσόγειο (1.5 0C) είναι μεγαλύτερες από τις τάσεις υπερθέρμανσης του πλανήτη (1.1 C) σε σχέση με τη προβιομηχανική περίοδο.

Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα συναινεί σε μεγάλο βαθμό ότι το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας υπερθέρμανσης από τα προβιομηχανικά επίπεδα οφείλεται σε αλλαγή της ατμοσφαιρικής σύστασης που προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Ένα σύνολο προσομοιώσεων από περιοχικά κλιματικά μοντέλα (Regional Climate Models – RCMs) για την Ελλάδα εκτιμά περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας που κυμαίνεται κατά μέσο όρο ετησίως μεταξύ 1.2 °C στο εγγύς μέλλον και 4.3 °C προς το τέλος του 21ου αιώνα, ανάλογα με τα μελλοντικά σενάρια παγκόσμιων εκπομπών (χωρίς περαιτέρω μείωση, μέτρια ή ισχυρή μείωση των εκπομπών των θερμοκηπικών αερίων).

Οι τάσεις της θέρμανσης αναμένεται να είναι ακόμη υψηλότερες στο ηπειρωτικό τμήμα της Ελλάδας κατά το καλοκαίρι.
Σε ό,τι αφορά τις βροχοπτώσεις, σε ετήσια βάση, προβλέπεται να μειωθούν οριακά στην Ελλάδα κατά 3% στο εγγύς μέλλον, αλλά προς το τέλος του 21ου αιώνα εκτιμάται μείωση 6% έως 16%, ανάλογα με το σενάριο.

Επιπλέον εκτιμάται ότι παρότι θα έχουμε μία τάση μείωσης της βροχής και λιγότερα επεισόδια ακραίων βροχοπτώσεων, η ένταση των ακραίων βροχοπτώσεων θα είναι ισχυρότερη με οριακή αύξηση της έντασης ακραίων βροχοπτώσεων στο εγγύς μέλλον (2021-2050) και 8-20% αύξηση προς το τέλος του 21ου αιώνα σε ηπειρωτικές περιοχές όπως η Θεσσαλία, Ήπειρο, δυτική Στερεά Ελλάδα και Μακεδονία ενώ και η ραγδαιότητα των ακραίων βροχοπτώσεων (χιλιοστά/ώρα) με περίοδο επανάληψης 50 έτη εκτιμάται ότι θα αυξηθεί σημαντικά».

«Επιστημονικές πληροφορίες υψηλής ποιότητας»

• Είμαστε προετοιμασμένοι να αντιμετωπίζουμε τέτοιας έντασης καιρικά φαινόμενα;

«Η επιστημονική κοινότητα που ασχολείται με τη μετεωρολογία και την κλιματολογία, τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα, ρίχνει ιδιαίτερο βάρος στην παρατήρηση, καταγραφή, κατανόηση και πρόγνωση των έντονων καιρικών φαινομένων, καθώς και στην μελλοντική εκτίμηση αλλαγών σε αυτά λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Πραγματικά, τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί πολύ μεγάλα βήματα και έχουν αναπτυχθεί σύγχρονα εργαλεία εντοπισμού και πρόγνωσης επικίνδυνων καιρικών φαινομένων, που λειτουργούν καθημερινά προς όφελος του πολίτη.
Σήμερα, είναι πολύ εύκολη και ανέξοδη η εύρεση πληροφοριών για επικείμενα έντονα μετεωρολογικά φαινόμενα, μέσω των ΜΜΕ, του διαδικτύου και αυτόματα στα κινητά τηλέφωνα από τον αριθμό 112.

Η μετεωρολογία είναι μία επιστήμη που προσφέρει απλόχερα, πολύ συχνά χωρίς κόστος, επιστημονικές πληροφορίες υψηλής ποιότητας στο ευρύ κοινό.

Επίσης, οι μελέτες της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής έχουν παρουσιάσει εκτιμήσεις των πιθανών αλλαγών στη συχνότητα και ένταση των έντονων καιρικών φαινομένων στις επόμενες δεκαετίες. Συνεπώς, υπάρχει μεγάλη διαθεσιμότητα πληροφοριών προκειμένου οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες να κρίνουν αν χρειάζεται επικαιροποίηση των προδιαγραφών των διαφόρων τεχνικών έργων και ενίσχυση των υφισταμένων».

• Πόσο σημαντική είναι η πρόγνωση αυτών των καιρικών φαινομένων και με ποιο τρόπο πραγματοποιείται;

«Προφανώς, η έγκαιρη και έγκυρη πρόγνωση του καιρού και κυρίως των έντονων καιρικών φαινομένων που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή, τις υποδομές και το περιβάλλον είναι πολύ σημαντική και αποτελεί προτεραιότητα των αρμόδιων υπηρεσιών.

Τα τελευταία χρόνια, στο αντικείμενο της πρόγνωσης καιρού έχει πραγματοποιηθεί πολύ σημαντική πρόοδος, μία «ήσυχη επανάσταση» σύμφωνα με κάποιους ερευνητές.

Η προγνωσιμότητα των μετεωρολογικών συνθηκών, δηλαδή ο μέγιστος χρονικός ορίζοντας αξιόπιστων προγνώσεων, έχει αυξηθεί περίπου στις 7-8 ημέρες.

Βέβαια, για την ακριβή πρόγνωση της θέσης, έκτασης και έντασης κάποιων φαινομένων, όπως η έντονη βροχή, αυτός ο χρονικός ορίζοντας είναι σαφώς μικρότερος.

Συνεπώς, υπάρχει ακόμα πολύς χώρος βελτίωσης των μοντέλων πρόγνωσης.

Οι μακροπρόθεσμες προγνώσεις καιρού των επόμενων εβδομάδων ή μηνών (υπο-εποχικές και εποχικές προγνώσεις) είναι προϊόντα που βρίσκονται σε ερευνητικό επίπεδο και δεν έχουν ακόμα την αξιοπιστία των καθημερινών προγνώσεων των επόμενων λίγων ημερών. Οπότε πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στη χρήση και ερμηνεία τους γιατί είναι ερευνητικά προϊόντα.

Το κύριο εργαλείο των προγνωστών είναι τα αριθμητικά μοντέλα πρόγνωσης καιρού.

Αυτά είναι προγράμματα που «τρέχουν» σε πολύ ισχυρούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές και περιλαμβάνουν διαφορικές εξισώσεις προκειμένου να προσομοιώσουν τις ατμοσφαιρικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στη γεωγραφική περιοχή ενδιαφέροντος (π.χ. σε όλο τον πλανήτη ή στην Ελλάδα) και να προβλέψουν τον καιρό των επόμενων ημερών.

Τα δεδομένα που χρησιμοποιούν προέρχονται από τις καθημερινές μετρήσεις μετεωρολογικών σταθμών και δορυφόρων, αεροπλάνων, ραντάρ καιρού κλπ.

Για τη βελτίωση των προγνώσεων είναι σημαντική τόσο η συνεχής έρευνα για την καλύτερη αναπαράσταση των φυσικών διεργασιών όσο και η βελτίωση της ποιότητας και χωροχρονικής πυκνότητας των μετρήσεων…

Στην Ελλάδα, η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και αρκετά πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα λειτουργούν αριθμητικά μοντέλα πρόγνωσης καιρού για έρευνα, διδασκαλία και καθημερινή πρόγνωση.

Αυτές οι προγνώσεις είναι διαθέσιμες στο ευρύ κοινό και την πολιτεία, σε μορφή κατάλληλη για επαγγελματίες μετεωρολόγους ή φιλική προς τον μη-εξειδικευμένο χρήστη.

Ο Τομέας Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας του ΑΠΘ, στον οποίον ανήκουμε, παράγει καθημερινά και διαθέτει δωρεάν μέσω της ιστοσελίδας του (http://meteo.geo.auth.gr) αυτοματοποιημένες 3-ήμερες προγνώσεις καιρού.

Αυτές όμως, σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστούν τις προγνώσεις της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (http://www.hnms.gr) που είναι ο επίσημος φορέας έκδοσης μετεωρολογικών προγνώσεων.

Οι προγνώσεις της κακοκαιρίας Daniel ήταν έγκυρες, δείχνοντας την ένταση των βροχοπτώσεων και τις περιοχές που ήταν πιο πιθανό να χτυπηθούν.

Η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία εξέδωσε εγκαίρως δελτία επικίνδυνων καιρικών φαινομένων σημειώνοντας τη μεγάλη ραγδαιότητα των φαινομένων και τη μεγάλη διάρκειά τους».

«Ανοιχτοί σε συνεργασία με όποιον κρατικό φορέα χρειαστεί τις γνώσεις μας»

• Υπάρχει συνεργασία επιστημονικής κοινότητας και κρατικών φορέων;

«Σε ερευνητικό επίπεδο υπάρχει συνεργασία μεταξύ των επιστημόνων και διαφόρων κρατικών φορέων.

Για παράδειγμα, ο Τομέας μας συνεργάζεται με την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και το Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρμογών του ΕΛΓΑ, για την ανταλλαγή μετεωρολογικών/κλιματικών πληροφοριών και επιστημονικές εργασίες που παρουσιάζονται σε συνέδρια και διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

Επίσης, προπτυχιακοί/ές και μεταπτυχιακοί/ές φοιτητές και φοιτήτριές μας πραγματοποιούν εκεί την πρακτική τους άσκηση, ενώ ορισμένοι εργαζόμενοι των υπηρεσιών παρακολουθούν το μεταπτυχιακό μας πρόγραμμα σπουδών.

Συγχρόνως, έχουμε μνημόνιο συνεργασίας με την Πυροσβεστική Υπηρεσία για χρήση του Επιστημονικού Κέντρου Ολύμπου του Τομέα μας στην κορυφή του Αγίου Αντωνίου (υψόμετρο 2817 μ.). Tόσο ο Τομέας μας όσο και η υπόλοιπη επιστημονική μετεωρολογική κοινότητα είμαστε ανοιχτοί σε συνεργασία με όποιον κρατικό φορέα χρειαστεί τις γνώσεις και τις υπηρεσίες μας».

Η αύξηση της θερμοκρασίας και οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας

• Πόσο πρέπει να ανησυχούμε για το μέλλον; Χρόνια ακούμε και διαβάζουμε και ειδικά ακόμη πιο έντονα τα τελευταία χρόνια, για την κλιματική αλλαγή…

«Ήδη βιώνουμε την κλιματική αλλαγή και αυτό είναι ανησυχητικό για το μέλλον με βάση την επιστημονική γνώση που έχουμε. Μπορεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη να περνά απαρατήρητη ή να μην ενδιαφέρει πολύ κόσμο, αλλά τα ακραία φαινόμενα έχουν σημαντική επίδραση σε πολλούς ανθρώπους.

Αυτό αποτυπώνεται από την παρατηρούμενη αυξητική τάση εμφάνισης πιο συχνών και πιο έντονων ακραίων καιρικών και κλιματικών φαινομένων (καύσωνες, ακραίες βροχοπτώσεις, ξηρασίες) σε πολλές περιοχές του κόσμου».

• Τι δεν κάνουμε καλά; Προλαβαίνουμε να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο και ασφαλές περιβάλλον για το μέλλον;

«Προλαβαίνουμε υπό συνθήκες να μετριάσουμε τις επιπτώσεις της συνεχιζόμενης παγκόσμιας υπερθέρμανσης, εφόσον υπάρχει παγκόσμια συναίνεση στο ρυθμό μείωσης εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στοχεύοντας προς την κλιματική ουδετερότητα έως τα μέσα του 21ου αιώνα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση στοχεύει προς αυτό την κατεύθυνση και αυτό έχει θεσμοθετηθεί με τον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο, αλλά δεν αρκούν αυτές οι προσπάθειες χωρίς παγκόσμια ολιστική στόχευση.

Εδώ ακριβώς είναι κομβικός ο ρόλος και των χωρών που έχουν την μεγαλύτερη συνεισφορά στις παγκόσμιες εκπομπές θερμοκηπικών αερίων (για παράδειγμα οι ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, Ρωσία).

Εάν συνεχίσουμε στον πλανήτη μας, η διαρκώς αυξανόμενη παραγωγή ενέργειας να στηρίζεται στα ορυκτά καύσιμα, τότε ακολουθούμε ένα δυσμενές σενάριο όπου θα έχουμε περισσότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και άλλων θερμοκηπικών αερίων που θα ενισχύσουν ακόμα παραπάνω την ήδη παρατηρούμενη παγκόσμια θέρμανση σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο.

Σε ένα σενάριο που θα προσβλέπει σε περισσότερη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας (που ήδη συμβαίνει σε κάποιο βαθμό) μπορούμε να μετριάσουμε τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα.

Ωστόσο, με τις τρέχουσες δεσμεύσεις δεν λαμβάνονται μέτρα ώστε να κρατήσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από 1.5 0C σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο (βάση της Συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα).

Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να υπάρχουν πιο ισχυρά μέτρα μετριασμού των εκπομπών θερμοκηπικών αερίων.
Ο στόχος κλιματικής ουδετερότητας είναι ένα φιλόδοξο σενάριο βάση του οποίου θα μπορούσαμε να περιορίσουμε την αύξηση θερμοκρασίας του πλανήτη.

Ωστόσο τα υφιστάμενα μέτρα παγκοσμίως δεν είναι τέτοια που να είμαστε αισιόδοξοι καθώς εκτιμούν ότι έως τα τέλη του 21ου αιώνα θα υπάρξει μία αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2.8 0C».